Het is zondag 2 februari 2025. Het is koud buiten, maar zo af en toe breekt ook de zon door. Mijn gestel zegt dat ik naar buiten moet. Druk op werk, vrouw ziek. Ik besluit om nog 1x naar Hasselt te gaan. Ben er al een jaar aan het zoeken en heb daar ook al veel moois gevonden, maar heb nog een paar banen niet gescand. Zoekt ook lastig met die diepe sporen die inmiddels vol water (met een dun laagje ijs) zijn gelopen. Maar goed. Ik ga toch. Met thermo kleding en gevoerde laarzen en nieuwe veel te dure waterdichte handschoenen.
Ik kwam veel oud ijzer tegen. Het leukste was een oud zakmesje. Totdat ik een hard signaal binnen kreeg. Het was iets groots en lag niet diep. Ik zag een ronde buis. Altijd even opletten of het niet iets gevaarlijks is. Aan de kop van de buis zit een raar uitstulpsel.
Heb het nooit eerder gezien. Ik graaf heel voorzichtig verder, want ik moet weten hoe lang het object is. Mijn bril beslaat…Het maakt het er allemaal niet veiliger op. Maar toch moet ik weten hoe het zit aan het einde van de pijp. Mijn hartslag stijgt. Het einde is rond..
Een bom! Hmm. Dan is dat uitstulpsel zeker de ontsteker? Maar ik heb nog nooit een bom met een ronde achterkant gezien. Of is het toch de voorkant? Ik schat in dat het geen deel is van een landbouwmachine.
Mijn intuïtie zegt STOP! Het is een granaat of bom. Het moet wel. Ik stuur een appje naar de boer waar het land van is. Ik krijg direct een coole reactie terug. “Zo, dat is nog eens wat anders”. Hij is gewend aan foto’s van muntjes en loden kanonskogels, maar dit… Ik besluit hem te bellen. “Rick, ik denk dat ik een bom gevonden heb. Ik zorg dat hij verwijderd wordt. Kom maar even niet op het land.” “Ok, ik hoor het wel”.
Op mijn appje aan thuis krijg ik de reactie, “Oeps, laten liggen en maken dat je wegkomt!”. Pure liefde.
Ik heb nog even de gedachte om het mogelijke explosief wat schoner te maken, ik zie immers nog geen koperband, het kenmerk van een granaat, maar besluit dat toch maar niet te doen. Wel maak ik wat foto’s, conform protocol.
Het protocol schrijft ook voor dat je de plek moet markeren. Hoe dan? Ik besluit mijn schepje achter te laten als een soort baken.
Thuis aangekomen bel ik direct de niet-spoed-lijn van de politie. “Ik denk dat ik een vliegtuigbom heb gevonden”. “Oh, heeft u hem mee naar huis genomen?”. “Nee, natuurlijk niet. Dat mocht niet van mijn vrouw grap ik nog.” Ik word doorverbonden met de dienstdoende explosievendiender. We stemmen af dat hij de volgende ochtend komt kijken, aangezien er geen accuut gevaar is. Ik vraag nog of hij mijn schep bij het hek wil zetten.
De volgende dag word ik gebeld. Het is inderdaad een explosief. Een Britse fosforrubberbrandbom. De EOD heeft hem in Staphorst laten ploffen. Complimenten voor het melden van deze gevaarlijke vondst! Bedankt.
Wow, ik heb mijn eerste bom gevonden. En hij stond nog op scherp ook. De agent hoorde een sissend geluid toen hij hem net als ik wilde schoonmaken. Oei. Nu verder onderzoeken wat het precies is en waar hij vandaan komt. Maar uit werk eerst even mijn schep ophalen. En ja hoor. Daar staat ie. De politie is mijn vriend!
Fosforrubberbrandbom, wat is dat eigenlijk voor een bom? Heb ik wellicht fout gehandeld? Ik ga te rade bij mijn vriend ChatGPT.
Fosforrubberbrandbommen waren zeer destructieve wapens, ontworpen om extreme branden te veroorzaken die moeilijk te bestrijden waren. Hun werking is gebaseerd op de zelfontbranding van witte fosfor en de verspreiding van brandbare stoffen die kleven aan oppervlakken en langdurige verbranding veroorzaken. Vanwege de gruwelijke effecten op mens en milieu worden dergelijke wapens tegenwoordig als controversieel en in veel gevallen als illegaal beschouwd onder internationale verdragen.
1. Samenstelling
Witte fosfor (WP): Dit is een zeer brandbare chemische stof die spontaan ontbrandt bij contact met zuurstof (rond 30°C). Het brandt met een extreem hete, felwitte vlam en blijft doorgaan totdat de fosfor is opgebruikt of wordt afgesloten van zuurstof.
Rubber of een vergelijkbare brandbare gel: Dit werd toegevoegd om de brandende fosfor beter te laten kleven aan oppervlakken, vergelijkbaar met napalm. Dit maakte het moeilijk om branden te blussen en zorgde ervoor dat de bom effectief bleef op gebouwen, voertuigen en zelfs mensen.
Andere brandversterkende chemicaliën: Soms werden aanvullende chemicaliën toegevoegd om de ontbranding te intensiveren en rook te genereren, wat het blussen nog moeilijker maakte.
2. Ontsteking en verspreiding
Bij inslag of activering barst de bom open, waardoor de witte fosfor in contact komt met zuurstof en direct begint te branden.
De hitte van de ontbranding zorgt ervoor dat de rubberachtige substantie smelt en zich verspreidt, waardoor brandbare oppervlakken (zoals hout, kleding en huid) vlam vatten.
Witte fosfor brandt op extreem hoge temperaturen (tot 1.300°C) en kan zichzelf opnieuw ontsteken zolang er zuurstof aanwezig is. Zelfs als het vuur tijdelijk wordt gedoofd, kunnen achtergebleven resten later opnieuw ontbranden.
3. Effecten
Brandstichting: De intense hitte en het kleverige brandbare mengsel maken het bijna onmogelijk om branden te blussen met water. Vaak was zand of schuim nodig om de zuurstoftoevoer af te sluiten.
Schade aan mensen: Fosforbrandwonden zijn bijzonder ernstig, omdat witte fosfor in de huid kan doordringen en blijft branden totdat het volledig is opgebruikt. Dit kan leiden tot diepe weefselschade en in sommige gevallen fatale vergiftiging.
Psychologische impact: De angst voor brandbommen zorgde voor paniek en massale evacuaties, wat ze tot een effectief psychologisch wapen maakte.
Dan rest nog de vraag wie de bom bij Hasselt gedropt heeft, want zover ik weet is Hasselt in de Tweede Wereldoorlog niet gebombardeerd.
Ik stuit op een onderzoek van buro BeoBom. Zij doen onderzoek naar risicovolle plekken. In dit geval hebben zij onderzoek gedaan voor de Gemeente Kampen.
Hun conclusie is dat er in wo2 twee Britse vliegtuigen in de gemeente Kampen neergestort zijn. Eentje in Mastenbroek (deze was op de terugweg van Duitsland naar huis en had waarschijnlijk geen bommen meer aan boord) en eentje bij Grafhorst in het Ganzediep. Ik vermoed dat mijn brandbom van deze AVRO Lancaster I afkomstig is.
Waarom ik dat denk? Omdat in het rapport van BeoBom (bron: www.beobom.nl) is te lezen is dat bij dit vliegtuig diverse fosforrubberbrandbommen gevonden zijn. En in de loop der jaren zijn er meerdere explosieven in de omgeving geruimd.
Maar wat is er nu precies gebeurd?
In de nacht 12 op 13 juni 1943 vliegt een AVRO Lancaster, een zware Britse bommenwerper, over de gemeente. Het toestel is met zijn bommenlast op weg naar Bochum, in Duitsland, als het onderschept wordt door een Duitse nachtjager. De jager slaagt erin om de bommenwerper neer te halen. Midden in de nacht, zo rond 01:30 uur, stort het toestel neer in het Ganzendiep, ter hoogte van het plaatsje Grafhorst. Wanneer mensen uit het raam kijken om te zien wat het lawaai heeft veroorzaakt, zien zij een vuurzee op het Ganzendiep. Men vreest voor explosies van de aan boord mogelijk aanwezige munitie. De Grafhorstenaren weten dat het vliegtuig nog een bommenlast bij zich had, aangezien er binnen het dorp zelf ook enige brandbommen worden gevonden, welke brandjes veroorzaken. Uiteindelijk lijkt de schade mee te vallen voor de Grafhorstenaren. Voor de bemanning van de Lancaster is dit echter niet het geval: zes van hen verliezen het leven, de zevende, een Canadees, SGT. J.C. CORNISH 22 JAAR, overleeft, waarschijnlijk doordat hij zijn parachute heeft gebruikt, maar wordt bij een boerderij op de Kamperzeedijk gevangengenomen door de Duitsers. Hij wordt later bevrijdt en overleeft de oorlog.
Dat Grafhorst een enorme ramp bespaard is gebleven blijkt pas tien jaar later. In 1952 wordt er een onderzoek ingesteld naar het vliegtuigwrak van de Lancaster. Daarbij wordt, in het jaar daarop, op de bodem van het Ganzendiep een bom ontdekt van 4.000 lb, oftewel 1.800 kg. Zware bommen van dit gewicht werden vaak gebruikt bij aanvallen op Duitse steden of industrie.
Op verscheidene momenten in de jaren na de crash worden in het Ganzendiep nog 30lb (ca 13,5kg) fosforrubberbrandbommen aangetroffen die eens deel uitmaakten van de bommenlast van de Lancaster. De laatste keer was in 1996. De vraag is natuurlijk of er nog meer bommen zijn, of dat sinds de oorlog allemaal weggehaald zijn. Het antwoord is dus ja. Er lag er nog eentje bij Hasselt.
Wat ik overigens wel vreemd vind is dat Hasselt helemaal niet op de route van het vliegtuig lag, want de viermotorige Lancaster bommenwerper van het 460e
Squadron van de Royal Air Force was in de avond van 12 juni 1943 opgestegen vanaf de basis Binbrook in het graafschap Lincolnshire in Engeland voor een aanval op Bochum in Duitsland. Aan dit offensief
namen 503 vliegtuigen deel.
Volgens een Engelse bron gingen er 24
toestellen verloren, waarvan twee van het 460e Squadron, te weten
W-4316 (AR-Q) en W-4329.
Ik vermoed dat de piloot nadat het vliegtuig door de Duitse jager geraakt was probeerde terug te vliegen naar Engeland. Daarbij is hij zeer waarschijnlijk al brandend over Mastenbroek gevlogen. Ondertussen hebben ze geprobeerd zich te ontdoen van hun lading. Helaas hebben 6 van de 7 helden deze vlucht niet overleefd. Ze liggen begraven op de begraafplaats in Grafhorst.