Mijn oudijzerbak zit regelmatig vol met ijzeren pijpen. Niet te veel tijd aan spenderen. Maar dit keer was er toch iets waardoor ik wel mijn best ging doen om de dikke roestkorst eraf te halen. En gelukkig maar. Deze vondst is niet puntgaaf, maar wel gaaf. Het is namelijk een loop. Een loop van een pistool of van een musketgeweer? In deze blog ga ik proberen tot een goede determinatie te komen, waarbij ik weer gebruik zal maken van mijn digitale vriend ChatGPT.
Eerst maar eens beschrijven wat ik feitelijk uit de klei heb getrokken. Het is een holle ijzeren pijp van ca 16cm. Het ene uiteinde is mooi afgewerkt met een glad kantje. Beetje beschadigd, maar wel duidelijk te zien dat het een uiteinde van iets is. Het andere uiteinde bevat een lelijke breuklijn. De pijp is dus langer geweest.
Na het schoonmaken kwam er een gravering op de pijp aan het licht. Een dubbele ovaal met ca 5mm er tussen. In de ovaal is iets zichtbaar van een 6 of zo. Je moet wel goed kijken. Verder loopt er een horizontale streep over de lengte van de pijp.
Het lijkt er dus op dat het niet zomaar een pijp is. Het lijkt een fragment van een oude loop te zijn. Een loop met een diameter van 18mm. Ik stop er een musketkogel van 16mm in. Dat past wel, maar hij sluit niet mooi af. Het is niet geheel toevallig dat ik inmiddels ook een handvol musketkogels met een kaliber van 16mm op hetzelfde veld gevonden heb.
Ik vermoed dus dat er met musketkogels geschoten is, maar met welk wapen? Volgens een collega detectorist kan het van een vuursteenpistool zijn geweest, maar ik heb in het betreffende gebied nabij Hasselt eerder al eens een kruitmaatje gevonden en ook is er recent een poot voor een musketgeweer opgevist.
Maar wat zijn eigenlijk de verschillen tussen deze twee historische geweldenaren? Ik vraag mijn assistent ChatGPT.
De eerste vuursteenpistolen in Nederland dateren uit de late 16e eeuw, met een hoogtepunt in gebruik tijdens de 17e en 18e eeuw. Deze wapens maakten gebruik van een vuursteenslotmechanisme, dat rond het begin van de 17e eeuw populair werd en daarna breed verspreid raakte in Europa, waaronder Nederland.
In Nederland werden vuursteenpistolen vaak gebruikt door militairen, maar ook door burgers voor persoonlijke verdediging en jagers. De ontwikkeling en verfijning van vuursteensloten (zoals het Franse “snaphaanslot” en later het “Franse vuursteenslot”) zorgden ervoor dat deze pistolen betrouwbaarder en efficiënter werden.
Een vuursteenpistool schiet met losse ladingen van de volgende componenten, aangezien het een voorlaadwapen is:
1. Ronde loden kogels:
• Het projectiel in een vuursteenpistool is meestal een ronde loden kogel.
• De diameter van de kogel moest iets kleiner zijn dan de loop van het pistool, zodat deze gemakkelijk in de loop geschoven kon worden.
2. Buskruit:
• Als kruitlading gebruikte men zwart buskruit. Dit buskruit werd in de loop van het pistool gegoten als drijvende kracht om de kogel af te schieten.
• Een kleine hoeveelheid buskruit werd ook in het pannetje gedaan (naast de slagopening) om door de vuursteen te worden ontstoken.
3. Kogellapje of prop:
• Om de loden kogel stevig op zijn plek te houden en een betere afdichting te creëren, gebruikte men vaak een lapje stof of leer (kogellapje), dat om de kogel gewikkeld werd voordat deze in de loop werd gedrukt.
• Bij sommige vuursteenpistolen werd in plaats van een lapje een papieren of vilten prop gebruikt.
4. Vuursteen (ontstekingsmechanisme):
• Hoewel het geen munitie is, is de vuursteen een essentieel onderdeel van het vuursteenpistool. Deze steen slaat een vonk als hij tegen het staal van de smeedpan (ook wel frizzen genoemd) wordt geslagen. De vonk ontstak het kruit in het pannetje, wat vervolgens de hoofdlading in de loop ontstak.
Schietproces:
1. Voorladen: De schutter goot eerst buskruit in de loop, plaatste vervolgens de loden kogel (eventueel met een lapje) en duwde alles naar beneden met een laadstok.
2. Pannetje vullen: Een kleine hoeveelheid fijn buskruit werd in het ontstekingspannetje gedaan.
3. Spannen en afvuren: De haan met de vuursteen werd gespannen. Bij het overhalen van de trekker sloeg de vuursteen een vonk op de frizzen, die het kruit in het pannetje ontstak en zo de hoofdlading afvuurde.
Kenmerken van de gebruikte munitie:
• Kaliber: De loop van vuursteenpistolen varieerde sterk in kaliber (meestal tussen 10 en 20 mm). De kogels werden vaak handgegoten, zodat ze precies pasten bij de loop van het pistool.
• Effectiviteit: Door de beperkte snelheid en ronde vorm van de kogels was het bereik en de nauwkeurigheid van vuursteenpistolen beperkt (vaak niet meer dan 25 meter).
Het verschil tussen een musketgeweer en een vuursteenpistool zit vooral in hun ontwerp, gebruik en toepassing. Hier zijn de belangrijkste verschillen:
1. Afmetingen en gebruik
• Musketgeweer: Een musket is een lang vuurwapen dat doorgaans werd gebruikt door infanterie. Het was ontworpen voor gevechten op langere afstand en vereist vaak ondersteuning zoals een schoudersteun of bajonet.
• Vuursteenpistool: Een vuursteenpistool is veel korter en werd gebruikt als een handzaam, persoonlijk wapen. Het is geschikt voor gevechten op korte afstand.
2. Bereik en nauwkeurigheid
• Musketgeweer: Had een groter bereik (tot ongeveer 100 meter, afhankelijk van het model) en was nauwkeuriger, hoewel vroege musketten geen getrokken loop hadden en daardoor nog steeds relatief onnauwkeurig waren.
• Vuursteenpistool: Had een kort bereik (ongeveer 10-20 meter) en was minder nauwkeurig vanwege de korte loop en vaak de afwezigheid van richtmiddelen.
3. Mechanisme
• Beide wapens: Maakten gebruik van een vergelijkbaar mechanisme, vaak een vuursteenslot. Bij beide sloeg een vuursteen op een staalplaat, waardoor een vonk ontstond die het buskruit ontbrandde.
• Verschil: Het pistool was kleiner en eenvoudiger in ontwerp, vaak met minder krachtige ladingen dan een musket.
4. Gebruik in de strijd
• Musketgeweer: De musket werd gebruikt door linie-infanterie en speelde een cruciale rol in grootschalige veldslagen. Soldaten vuurden in salvo’s om het gebrek aan nauwkeurigheid te compenseren.
• Vuursteenpistool: Pistolen werden vaak gebruikt door cavalerie, officieren, en in situaties waar snel herladen of korte afstand belangrijker was (zoals persoonlijke verdediging).
5. Herlaadtijd
• Musketgeweer: Het herladen van een musket duurde langer vanwege de grotere kruitlading en kogels.
• Vuursteenpistool: Was sneller te herladen, maar had een veel lagere vuurkracht en lading.
Conclusie
• Musketgeweer: Geschikt voor lange afstand en veldslagen; groot, krachtig en minder draagbaar.
• Vuursteenpistool: Geschikt voor korte afstand en persoonlijke verdediging; klein, handzaam, en minder krachtig.
Tja, hebben we op basis van deze informatie nu een sluitende determinatie? Ik vrees van niet. Beide modellen zijn nog mogelijk.
Het antwoord zit hem in de gravering. Die ovaal kan duiden op een wapen uit Luik, maar een gelijke afdruk in de loop heb ik nog niet gezien.
Persoonlijk denk ik dat de kans het grootst is dat het een loop van een musketgeweer is. Dat komt door de breuk. Het is nu eenmaal logischer dat een langere loop afbreekt, dan een kortere. Tel daarbij de bijvondsten op, dan begrijp je wellicht mijn conclusie. Maar we gaan door met zoeken naar een gelijke. Zal binnenkort eens wat naslagwerken over wapens aanschaffen. Dit verhaal is nog niet af.